Sản xuất nông nghiệp như chơi lô tô

Trần Hữu Hiệp

Báo Tuổi Trẻ, 03/04/2017

TTO - Báo cáo xuất nhập khẩu lần đầu tiên được Bộ Công thương công bố mới đây cho thấy một bức tranh khả quan. Năm 2016, mặc dù thị trường thế giới có nhiều bất ổn, song Việt Nam vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao, tăng 9% so với năm trước, đạt 176,6 tỉ USD. Trong đó, các mặt hàng nông, thủy sản chiếm vị trí quan trọng, góp phần cải thiện cán cân thương mại từ nhập siêu 2,55 tỉ USD năm 2015 sang xuất siêu 2,52 tỉ USD năm 2016. Nhóm hàng này đã góp 7/24 mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỉ USD.

Nhưng cùng với thông tin khả quan về xuất khẩu năm qua là hàng loạt nỗi lo tắc đầu ra nông sản trong các tháng đầu năm nay. Như có tính chu kỳ, khó khăn lặp đi lặp lại, biết trước nhưng không lường được.

Hàng loạt nông sản lại rớt giá, hậu quả là bà con nông dân lãnh đủ. Nông dân nuôi heo, trồng chuối năm qua đã “bại trận” vì giá heo hơi, giá chuối rớt thảm. Nay nhiều bà con ở miền Tây, miền Trung, Tây Nguyên lại tiếp tục “méo mặt” vì giá dưa hấu, giá ớt, hành tím, vú sữa... rơi tự do từ chục lần đến vài chục lần. Trong khi đó, do giá cá tra nguyên liệu lên cao khiến nhiều người đang mở rộng ao nuôi dù chưa biết chắc vụ sau sẽ thắng hay thua.

Giá các mặt hàng nông sản cứ quay như chong chóng, lên xuống thất thường. Nông dân vì thế cũng xoay xở theo giá như con lật đật. Và tới mùa thu hoạch, bà con lại như chờ quay số lô tô.

Tái cơ cấu nông nghiệp, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, nâng cao giá trị gia tăng và thu nhập nông dân, không phải bây giờ mới nhận ra là nhu cầu bức xúc. Nhưng tiếc thay, tình trạng “mạnh ai nấy làm” đã đẩy nông dân vào cảnh sản xuất như chơi quay số, phó mặc cho may rủi.

Chọn cây trồng, vật nuôi nào tưởng dễ, hóa ra là câu hỏi khó cho bà con. Người ta trách nông dân “nói hoài không nghe”, cứ chạy theo “phong trào”. Nhưng nghe theo khuyến cáo của chính quyền, ngành chức năng, nhiều lúc cũng phải “chịu thua”.

Mấy năm trước, nhiều nông dân ở miền Tây đã chuyển sang trồng lúa chất lượng cao, có địa phương đạt hơn 70% diện tích canh tác. Trớ trêu là lúa chất lượng cao “bị cào giá” như chất lượng thấp, thương lái không mua, nông dân “lãnh đủ” phần thua thiệt.

Yêu cầu sản xuất phải kết nối với thị trường là vấn đề khó “vượt tầm” của nông dân. Các “chiến dịch giải cứu nông sản”, giúp đỡ nông dân mà nhiều nơi đang làm là cần, nhưng chỉ mang tính đối phó nhất thời.

Bà con nông dân đang cần tập hợp lại cùng với các doanh nghiệp đủ mạnh phát triển sản xuất theo các chuỗi giá trị được quản lý từ đầu vào đến đầu ra. Nông dân cần “cung hàng sỉ” ổn định lâu dài hơn là chính sách “cấp hàng lẻ” nhất thời.

Tư duy làm chính sách cần được đổi mới mang tính chủ động, dựa vào thế mạnh, tiếp cận theo chuỗi giá trị sản phẩm chủ lực vùng đang là đòi hỏi hết sức bức thiết.

Những chỉ dấu về việc hàng loạt nông sản rớt giá, đang tắc đầu ra, đòi hỏi nền nông nghiệp phải chuyển đổi để thích ứng trước nhiều thay đổi nhanh chóng của thị trường nông sản thế giới.

Vai trò của các cơ quan nhà nước với các vấn đề xuyên suốt vượt ra ngoài khuôn khổ nông nghiệp truyền thống, cần bớt chỉ đạo, tăng kiến tạo, hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân nhiều hơn bằng chính sách và công cụ mà chỉ Nhà nước mới có.