Tìm lời giải cho nghịch lý “nghèo đều” ở vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long

 

 TS. Trần Hữu Hiệp

 Dân Việt - Thứ tư, ngày 21/05/2025 18:05 GMT+7

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa lúa gạo, thủy sản, trái cây của quốc gia, giữ vai trò chủ lực trong xuất khẩu nông sản của nước ta. Với sản lượng mỗi năm chiếm hơn 50% lúa gạo, 70% trái cây, 65% thủy sản của cả nước và hơn 95% lượng gạo xuất khẩu, ĐBSCL góp phần quan trọng giúp Việt Nam trở thành 1 trong 15 quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu trên thế giới.

Tuy nhiên, nghịch lý là vùng đất “giàu tài nguyên” này lại là một trong những nơi “nghèo đều” nếu xét trên phương diện nghèo đa chiều. Dù tỷ lệ hộ nghèo theo thu nhập đã giảm mạnh nhờ chương trình giảm nghèo bền vững, nhưng xét về khả năng tiếp cận y tế, giáo dục, điều kiện sống, bảo hiểm xã hội hay thông tin, thì hàng triệu người dân trong vùng vẫn đang sống trong cảnh thiếu hụt nghiêm trọng.

Theo số liệu đến cuối năm 2023, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều vùng ĐBSCL là 6,32%, cao hơn mức trung bình cả nước (4,43%) và vượt xa các vùng phát triển như Đông Nam Bộ (1,67%) hay đồng bằng sông Hồng (2,93%).

Nhiều địa phương như Trà Vinh, Sóc Trăng, Hậu Giang vẫn là “điểm nóng” về nghèo đa chiều. Không chỉ nghèo về vật chất, người dân nơi đây còn đối mặt với việc thiếu tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, khiến họ dễ tái nghèo bất cứ lúc nào khi có “cú sốc” về thiên tai, bệnh tật hay thị trường. Chỉ cần một đợt dịch bệnh, một cơn hạn mặn, một vài vụ sạt lở, một mùa thu hoạch thất bát, nông sản mất giá cũng khiến cho nhiều hộ lâm vào cảnh túng quẫn.

Mô hình trồng màu dưới chân ruộng của nông dân thuộc Chi hội nông dân nghề nghiệp trong đồng bào dân tộc Khmer (Chi hội) ấp Đông Thắng, xã Đông Thắng, huyện Cờ Đỏ, TP Cần Thơ. Ảnh: Hồng Cẩm

Thành tựu của chương trình giảm nghèo bền vững là đáng ghi nhận, nhưng vẫn mang tính ngắn hạn, thiếu chiều sâu và chưa thay đổi được bản chất của đói nghèo vùng này. Một phần vì cơ cấu kinh tế của phần lớn các địa phương trong vùng còn phụ thuộc vào nông nghiệp truyền thống, giá trị gia tăng thấp. Một phần vì đầu tư cho vùng chưa tương xứng với tiềm năng. Hạ tầng giao thông, logistics, giáo dục, y tế còn yếu. Liên kết vùng lỏng lẻo. Nguồn nhân lực thấp, năng suất lao động chưa được cải thiện.

Đặc biệt, cơ chế chính sách, thể chế nói chung, mặc dù hướng đến lợi ít của đông dảo người dân, nhưng chưa thật sự tạo ra động lực mạnh mẽ để phát triển kinh tế và giải quyết nghèo đói một cách bền vững.

Bối cảnh hiện nay đặt ra yêu cầu cấp thiết phải thay đổi tư duy và cách làm. Bộ Chính trị vừa ban hành loạt Nghị quyết mang tính chiến lược: Về phát triển khoa học công nghệ, hội nhập quốc tế, cải cách thể chế và đặc biệt là Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế. Đây là cơ sở chính trị - pháp lý rất quan trọng để xây dựng một chiến lược giảm nghèo bền vững, lâu dài, thực chất và phù hợp với điều kiện vùng ĐBSCL.

Muốn giảm nghèo bền vững, trước hết phải thay đổi mô hình phát triển. Không thể mãi trông chờ vào nông nghiệp thuần túy với cách làm cũ kỹ, manh mún, phân tán. Ảnh: CTV

Muốn giảm nghèo bền vững, trước hết phải thay đổi mô hình phát triển. Không thể mãi trông chờ vào nông nghiệp thuần túy với cách làm cũ kỹ, manh mún, phân tán. Phải chuyển hướng sang mô hình tích hợp đa giá trị, kết hợp giữa nông nghiệp – công nghiệp – dịch vụ. Phát triển nông nghiệp không chỉ là tăng sản lượng, mà phải nâng cao chất lượng, gắn với chế biến sâu, thương mại điện tử, du lịch nông nghiệp, đổi mới công nghệ. Khi sản phẩm nông nghiệp trở thành hàng hóa văn hóa, sản phẩm du lịch hay sản phẩm số, chuỗi giá trị sẽ mở rộng và thu nhập của người dân sẽ thực sự cải thiện.

Giảm nghèo cũng cần được gắn chặt với phát triển khu vực kinh tế tư nhân, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, hợp tác xã kiểu mới, hộ kinh doanh nông thôn. Đây chính là khu vực tạo nhiều việc làm nhất và có khả năng lan tỏa lợi ích đến người nghèo. Muốn vậy, phải tạo điều kiện về vốn, đất đai, công nghệ, thị trường và nhất là môi trường kinh doanh minh bạch, thuận lợi để kinh tế tư nhân phát triển. Cần chính sách đặc thù để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông thôn, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và chuyển đổi số tại các địa phương vùng sâu vùng xa.

Đầu tư công phải tập trung vào các lĩnh vực mang lại hiệu quả cao nhất trong giảm nghèo như: Hạ tầng giao thông liên vùng, hạ tầng số, trường nghề, y tế cơ sở, nhà ở xã hội… Khi hạ tầng được cải thiện, cơ hội tiếp cận dịch vụ công sẽ rộng mở hơn, năng suất lao động tăng lên và chi phí sinh hoạt giảm xuống. Đó là cách tiếp cận giúp người dân không chỉ thoát nghèo mà còn đủ điều kiện để “thoát nghèo bền vững”.

Cải cách thể chế là yếu tố nền tảng. Nếu không cải cách mạnh mẽ trong quản lý công, trong điều phối vùng, trong phân bổ nguồn lực và nhất là trong cơ chế vận hành chính sách, thì mọi nỗ lực vẫn chỉ mang tính ngắn hạn. ĐBSCL cần cơ chế phát triển vùng linh hoạt hơn, có thể áp dụng mô hình “thể chế đặc thù” nhằm khơi thông điểm nghẽn phát triển, từ đó dẫn dắt được các nguồn lực vào đúng nơi, đúng chỗ và đúng thời điểm.

Giảm nghèo không chỉ là mục tiêu xã hội, mà còn là động lực để phát triển kinh tế vùng. Một vùng đất giàu tiềm năng như ĐBSCL không thể mãi đứng ở nhóm “nghèo đều” nếu biết cách tận dụng lợi thế, đổi mới tư duy và khai mở các nguồn lực phát triển. Giảm nghèo thành công không chỉ giúp đời sống người dân được nâng cao, mà còn góp phần đưa cả vùng vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên hội nhập, sáng tạo và phát triển bao trùm.

https://danviet.vn/tim-loi-giai-cho-nghich-ly-ngheo-deu-o-vua-lua-dong-bang-song-cuu-long-d1333812.html