Trần Hữu Hiệp
2016 - năm đầu
tiên thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII, khởi đầu của Kế hoạch 5 năm
(2016 - 2020) là năm “bản lề” của 2 giai đoạn quan trọng: 30 năm đổi mới đất nước
và hội nhập quốc tế sâu rộng ...
“Đổi Mới” đã
tạo ra ánh hào quang, tạo thế và lực cho nông nghiệp ĐBSCL. “Hội nhập” đang mở
ra nhiều cơ hội và kỳ vọng mới, nhưng cũng nhiều thách thức. Hệ quả tích cực
hay tiêu cực của hội nhập quốc tế và khhu vực ASEAN phụ thuộc vào việc tận dụng
thời cơ, vượt qua thách thức của vùng này trong thời gian tới.
Nhận diện thành
tựu, tồn tại chủ yếu
ĐBSCL đã đạt được nhiều thành
tựu to lớn, có ý nghĩa rất quan trọng, nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp, tạo
ra bước đổi mới toàn diện cho cả vùng, góp phần đáng kể vào thành tựu chung của
cả nước. Đó không chỉ là những kỳ tích từ sự gia tăng sản lượng lúa gạo, thủy
sản, trái cây mà chính là “cuộc chuyển đổi lớn” từ sản xuất nông nghiệp truyền
thống sang sản xuất nông sản hàng hóa.
Sau 30 năm đổi mới, ĐBSCL đã đạt được những thành tựu quan trọng trong công
nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Vùng này đã dần hình thành các
yếu tố của các loại thị trường hàng hóa, dịch vụ, tài chính, tiền tệ. Thị
trường lao động và khoa học - công nghệ cũng đang dần hình thành và phát triển.
Nông
hộ từ “vòng dây” của ngăn sông cấm chợ, bị áp đặt giao nộp bằng các chỉ tiêu kế
hoạch trong nền kinh tế không có thị trường, đã vươn lên trở thành những đơn vị
“kinh tế nông hộ” - chủ thể quan trọng kinh tế nông nghiệp và nông thôn. Nông dân ĐBSCL
ngày càng tiếp cận và ứng dụng nhanh hơn tiến bộ khoa học kỹ thuật và công
nghệ. Đặc biệt gần đây, mô hình “Cánh đồng lớn” (CĐL) đạt được thành công bước
đầu rất quan trọng trong liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa gạo, gắn sản xuất với
thị trường, nông dân, nhà khoa học với doanh nghiệp. Mô hình CĐL không chỉ giới
hạn ở sản xuất lúa mà còn được áp dụng đối với nhiều mô hình sản xuất khác như:
mía đường, chăn nuôi và thủy sản. Xây dựng nông thôn mới bước đầu tạo ra diện
mạo mới với 19 tiêu chí quốc gia, tạo ra không gian sống, lao động sản xuất và
hưởng thụ vật chất văn hóa, tinh thần tốt hơn cho người dân.
Tuy nhiên, cho đến nay vùng
này còn nhiều tồn tại, yếu kém và đứng trước nhiều thách thức trong phát triển
và hội nhập, cạnh tranh. Vòng luẩn quẩn của nông sản
"trúng mùa, rớt giá” đang là thách thức phải vượt qua của ĐBSCL trên con
đường "ra chợ lớn” toàn cầu. Cạnh tranh nông nghiệp cũng đang đặt ra yêu cầu
giải quyết các “điểm nghẽn” tăng trưởng ở một thị trường lớn hơn là chỉ quanh
quẩn bên những vườn cây, thửa ruộng, ranh giới hành hành tỉnh và tư duy ngập nước
của ruộng đồng. Tăng trưởng kinh tế thiếu vững chắc, tiềm năng và lợi thế của vùng chưa được
đầu tư, khai thác đúng mức. Kinh tế phát triển chủ yếu theo chiều rộng. Việc
đầu tư và ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ tạo ra giá trị gia tăng thấp.
Hệ thống kết cấu hạ tầng thiếu đồng bộ, nhất là hạ tầng về giao thông, thủy
lợi. Mức đầu tư cho vùng ĐBSCL còn thấp, đặc biệt là vốn đầu tư cho nông nghiệp
chiếm tỷ trọng thấp so với tổng đầu tư toàn xã hội.
Hệ thống cơ chế, chính sách
trong nông nghiệp còn bất cập đã ảnh hưởng đến sức hút đầu tư của các doanh
nghiệp trong và ngoài nước vào lĩnh vực này. Nông dân sản xuất nhỏ lẻ, manh
mún, không đồng bộ, khó kết nối với thị trường trong và ngoài nước. Nguồn lực
lao động trong nông thôn đang có xu hướng giảm, một bộ phận không nhỏ lao động
trẻ ở nông thôn rời bỏ ruộng vườn ra thành thị, gia nhập đội ngũ lao động phổ
thông di dân đến làm việc tại các thành phố lớn ngày càng tăng. Thách
thức gay gắt của hội nhập, cạnh tranh đòi hỏi “tam nông” ĐBSCL phải khắc phục
những yếu kém nội tại và tận dụng lợi thế của vùng.
“Tư duy kinh doanh nông nghiệp”
Những "sàn giao dịch
nông sản”, "ngân hàng lúa gạo” … theo phương thức kinh doanh hiện đại, chủ
động cần được xem xét thấu đáo và bắt tay chuẩn bị tích cực hơn. Tư duy
về lợi thế của nông nghiệp ĐBSCL cần được thể hiện trong một chiến lược quốc
gia, vùng miền để tạo ra sức cạnh tranh hơn là quanh quẩn trong địa giới hành
chính tỉnh, huyện như vừa qua. Nông sản có được phát huy lợi thế cạnh tranh
trong hội nhập được hay không bằng chính tư duy, tầm nhìn và cách làm nông
nghiệp. Yêu cầu khắc nghiệt của hội nhập, cạnh tranh quốc tế đòi hỏi người nông
dân phải vượt khỏi không gian ruộng đồng, phải chuyển đổi tư duy “làm ra nhiều
nông sản” sang tư duy “làm ra nhiều giá trị từ nông sản”. Nó phải được tiến
hành bằng tư duy, chính sách dài hạn hơn là những đối phó ngắn hạn để hiện đại
hóa ngành nông nghiệp, thoát khỏi cái bóng nông nghiệp truyền thống bằng khai
thác lợi thế tự nhiên sang nền nông nghiệp xanh, nông nghiệp tri thức. Doanh
nhân hóa nông dân, nông dân làm giàu được từ kinh doanh nông nghiệp và môi
trường nông thôn mới đáng sống là những kỳ vọng cho một giai đoạn mới.
Chuyển tiếp từ
“Đổi Mới” và “Hội nhập”
Sau 30 năm, động lực từ đổi mới tổ chức sản xuất, chính sách phát triển thị
trường, thu hút đầu tư, phát triển doanh nghiệp, phát huy vai trò kinh tế nông
hộ,… đã đem lại nhiều thành công. Các nguồn lực từ đổi mới này đã tạo ra diện
mạo mới cho ĐBSCL. Nhưng các nguồn lực mạnh mẽ trong nông nghiệp trước đây dường
như đang dần mất đi động lực khi đứng trước thách thức mới mà nông hộ, kinh tế
nông nghiệp nhỏ lẻ, thiếu kết nối sản xuất – thị trường, gắn kết giữa “đồng
vàng” và “chợ lớn”, nay đã không còn giữ được lực và đà như trước đây. Để phát
triển đồng bằng hơn nữa đang rất cần những nguồn lực mới, những mô hình phát
triển mới với hiệu quả cao hơn, năng suất lao động cao hơn. Cần phải thay đổi
mô hình tăng trưởng theo chiều rộng sang mô hình tăng trưởng theo chiều sâu,
lấy hiệu quả làm thước đo của sự tăng trưởng. Động lực mới cho mô hình tăng
trưởng mới này chính từ nội lực, từ nguồn nhân lực bậc cao, từ khoa học và công
nghệ, và từ doanh nghiệp. Rất cần những chính sách năng động và quyết liệt để
biến các nguồn lực từ yếu tố sản xuất, trở thành nội lực mới từ thị trường bằng
mô hình tăng trưởng mới.
Bối cảnh hội nhập mới đòi hỏi một sự thay đổi kịp thời về cơ chế, chính
sách, tiếp tục gỡ khó cho doanh nghiệp, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh.
Khi gia nhập vào Cộng đồng kinh tế ASEAN, sẽ có thêm nhiều áp lực cạnh tranh từ
bên ngoài, đòi hỏi nâng cao năng lực cạnh tranh nông nghiệp. Tái cơ cấu - “sự
chuyển đổi lớn” của ngành nông nghiệp, rất cần sự tham gia mang tính quyết định
của nông dân và doanh nghiệp. Người nông dân và doanh nghiệp nông thôn phải ở
vị trí trung tâm và vai trò chủ thể để thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp và xây
dựng nông thôn mới.
Thành tựu 30
năm Đổi Mới nền nông nghiệp ở ĐBSCL đã tạo ra nhiều kỳ tích. Nhưng thành tích
đã qua không phải là một đảm bảo cho thành công tới. Nông nghiêp ĐBSCL
từ “vườn nhà, đồng vàng” của Đổi Mới ra “Chợ lớn” của hội nhập quốc tế và khu
vực đang rất cần quyết tâm và động lực mới.
Nhận xét
Đăng nhận xét