Kẻ giấu mặt dưới nước ngầm, sau nước dâng

Trần Hữu Hiệp

Báo Tuổi Trẻ, 28/03/2018 19:32 GMT+7

ĐBSCL là 1 trong 3 đồng bằng trên thế giới chịu tổn thương nặng nề nhất do BĐKH và nước biển dâng. Đi kèm là các hệ lụy như hạn mặn, thời tiết cực đoan đảo lộn đã ảnh hưởng nghiêm trọng đời sống và sản xuất của người dân.

Tình trạng ngập lụt hay hạn mặn diễn ra trước mắt dễ nhận thấy. Hiện tượng sạt lở cũng được xem là tình huống thiên tai khẩn cấp.

Trong khi đó, mối nguy khác là tình trạng sụt lún đang làm cho đồng bằng "chìm dần" lại ít được quan tâm hơn, khiến nó trở thành "kẻ giấu mặt" làm biến dạng đồng bằng, rất cần được nhận diện để ứng phó kịp thời.

Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra, việc khai thác nước ngầm thiếu kiểm soát là nguyên nhân chính gây sụt lún đất. Tốc độ sụt lún ở ĐBSCL ngày càng nghiêm trọng hơn, trung bình 1,1cm/năm, có nơi 2,5cm/năm, cao hơn 10 lần so với tốc độ nước biển dâng. Mực nước ngầm ở một số nơi đã bị hạ thấp hơn 5m.

Để cứu ĐBSCL khỏi bị biến dạng, cần một chiến lược tổng thể "cân bằng nước", nâng cao hiệu quả khai thác, quản lý, sử dụng tài nguyên nước theo hướng giảm tối đa việc khai thác nước ngầm.

ĐBSCL cần thay đổi phương thức sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và tiêu dùng nước theo hướng phát triển nền công nghiệp xanh, nông nghiệp sạch, giảm thâm canh, giảm đầu vào, tăng giá trị và chất lượng đầu ra, tăng cường liên kết, chú trọng xây dựng, hoàn thiện các chuỗi giá trị nông sản chủ lực vùng như thủy sản, trái cây, lúa gạo.

Nghị quyết 120/NQ-CP về Phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu của Chính phủ đã xác định hai tư duy đột phá. Đó là tư duy thích ứng thuận theo tự nhiên và quy hoạch không gian tích hợp. Cần sớm được hiện thực hóa bằng các quy hoạch, chương trình, kế hoạch hành động thực tế.

Những giải pháp công trình mang tính kỹ thuật, công nghệ để ứng phó trước tác động của BĐKH, sụt lún, hạn mặn là cần thiết. Nhưng ĐBSCL có những đặc thù, cần nhận thức đúng để thích ứng chứ không nên chống chọi một cách duy lý. Tác động của BĐKH không còn là cảnh báo mà đã hiển hiện.

Nhưng ĐBSCL không phải sẽ biến mất ngay trong vài mươi năm. Đó là một quá trình đòi hỏi sự thích ứng chủ động và khôn ngoan. Hành động thích ứng có thể đúng, có thể sai trong một tương lai bất định, nhưng cần dựa trên "nguyên tắc không hối tiếc". Nếu hành động sai thì vừa tốn kém, không hiệu quả mà cái giá phải trả cho sai lầm sẽ rất đắt.

Tư duy quy hoạch tích hợp mang tính không gian vùng, tiểu vùng và liên kết đòi hỏi phải thực thi mệnh lệnh liên kết vùng. Mạnh ai nấy làm như mọi khi, địa phương nào biết địa phương đó, ngành nào biết ngành đó không còn phù hợp sẽ làm cho những kẻ thù dấu mặt sụt lún dưới tầng nước ngầm và phía sau BĐKH, nước biển dâng ngày càng hung bạo hơn.

Chỉ có cách tiếp cận theo vùng, liên vùng, phối hợp liên ngành cùng hành động mới mong thích ứng trước các biến đổi tự nhiện và xã hội.

TRẦN HỮU HIỆP