Làm sao để trái “rồng” bay...

Báo Đại Đoàn Kết, ngày 29/08/2014

Trái thanh long đang bị xoay vòng luẩn quẩn Tiến sĩ Nguyễn Văn Hòa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam cho biết: Trong số những trái cây chủ lực có lượng xuất khẩu lớn, thu về nhiều ngoại tệ thì thanh long là trái chiếm ưu thế nhất (trên 40%) tổng kim ngạch xuất khẩu, tiếp đến là dừa chiếm 27,2% tổng kim ngạch, dứa trên 16% tổng kim ngạch… Hiện trái thanh long có mặt ở 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có cả các thị trường được coi là khó tính như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản. 6 tháng đầu năm 2014, Việt Nam xuất khẩu thanh long qua Mỹ được gần 950 tấn, dự kiến cả năm sẽ được khoảng 2.000 tấn, trong khi cả năm 2013 chỉ được 1.200 tấn”. Khoảng 2 tháng về trước, trái thanh long rớt giá thảm hại có nơi chỉ còn 2.000 đến 3.000 đồng/kg. Theo tính toán của người dân, để sản xuất 1kg thanh long bằng phương pháp xông đèn có mức chi phí từ 6.000- 7.000 đồng và với giá bán như trên đã đẩy các hộ trồng thanh long ở ĐBSCL lâm vào cảnh lỗ nặng. Tuy nhiên, sau một thời gian rớt giá thê thảm ở giai đoạn chính vụ, bước sang mùa thu hoạch tự nhiên (nghịch vụ - PV) hiện trái thanh long đang tăng trở lại, tại 2 tỉnh trồng thanh long lớn nhất ĐBSCL là Tiền Giang và Long An giá thanh long đã tăng lên 12.000 đến 14.000đồng/kg, với giá này trừ chi phí sản xuất người dân có thể thu về lãi từ 100 triệu đến 120 triệu đồng/ha, tăng gấp nhiều lần so với trồng lúa và các loại nông sản khác.  Ông Lê Văn Lành, ấp Long Hiệp, xã Quơn Long, huyện Chợ Gạo (Tiền Giang) có diện tích khoảng 3.000m2 với khoảng 400 nọc thanh long đang cho trái phân trần: Năm nào cũng vậy, cứ vào chính vụ là bà con vùng Quơn Long này đều chuẩn bị tinh thần giá sẽ giảm, nhưng không ngờ năm nay giá giảm thê thảm vậy. Nhiều người có ý định mở rộng thêm diện tích đã phải từ bỏ, tuy nhiên những ngày qua giá thanh long đã tăng trở lại, theo dự đoán của chúng tôi giá sẽ còn tăng nữa… Còn ông Trương Văn Tân, hộ trồng thanh long lâu đời ở ấp Mỹ An B, xã Mỹ Tịnh An, huyện Chợ Gạo cho biết: "Giá thanh long ruột đỏ cũng đã tăng trở lại từ 20.000 đồng/kg đến 30.000 đồng/kg, bà con mừng lắm, hiện thương lái đã quay trở lại đặt hàng.  Có một nghịch lý đang diễn ra với trái thanh long, mặc dù giá cả đang chịu nhiều thăng trầm nhưng diện tích trồng lại không bị ảnh hưởng và luôn phát triển theo chiều hướng đi lên. Theo Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam (SOFRI), nếu như năm 2000 diện tích cây thanh long của cả nước chỉ vỏn vẹn 560ha, thì đến năm 2013 đạt trên 24.000ha, tăng khoảng 40 lần trong hơn 10 năm qua. Tại Tiền Giang, cách đây khoảng 3 năm diện tích trồng thanh long chỉ khoảng 1.600ha thì hiện đã tăng hơn 3.000ha, tập trung nhiều ở huyện Chợ Gạo, Tân Phước, Châu Thành, Gò Công Tây. Còn ở Long An, đến nay diện tích trồng thanh long đã lên khoảng 4.000ha… Tạo cơ hội cho thanh long "hóa rồng” Điều đáng lo ngại khi phần lớn sản lượng thanh long được bán qua thị trường Trung Quốc và hầu hết bằng đường tiểu ngạch với chất lượng thấp, có năm sản lượng xuất vào thị trường này lên tới 80%. Sau thời gian dài gần như độc chiếm thị trường với khoảng 90% hàng giao dịch thanh long trên thế giới, nhưng thời gian gần đây ngành hàng này không chỉ chấp nhận chia bớt thị phần, mà còn phải đối diện với sự cạnh tranh của nhiều nước đang trồng thanh long, đó là chưa tính về khả năng vượt trội Việt Nam về cách tổ chức sản xuất giống và quy trình canh tác. Hiện tại, Trung Quốc đang đầu tư trồng khoảng 20.000ha thanh long tại 2 tỉnh Quảng Đông và Quảng Tây, chiếm khoảng 2/3 diện tích thanh long Việt Nam. Mỹ cũng đã trồng thanh long tại đảo Hawaii… Các nhà khoa học dự báo: Từ mặt hàng chiếm ưu thế mọi mặt, thời gian tới Việt Nam sẽ phải đối diện với nhiều khó khăn khi các nước đi sau tỏ ra vượt trội về quy trình kỹ thuật, giống, bài bản về tổ chức sản xuất. Trong khi Việt Nam vẫn lúng túng về quản lý dịch bệnh, phát triển tự phát về diện tích, chất lượng lại có chiều hướng giảm.  Ông Trần Hữu Hiệp - Vụ trưởng Vụ kinh tế, Ban chỉ đạo Tây Nam bộ nhận định: Cũng như số phận của nhiều mặt hàng nông sản, hạt gạo cắn làm tám, trái dừa bửa ra làm nhiều miếng, cây mía chặt nhiều lóng, con cá tra bị chặt thành nhiều khúc, trái thanh long cũng đang bị xoay vòng luẩn quẩn: trồng – chặt, mà bài toán đầu ra chưa được giải quyết căn cơ. Thực trạng sản xuất và tiêu thụ trái cây nói chung và trái thanh long nói riêng cho thấy, những sản phẩm này đang bị "cắt khúc” do quy hoạch được thực hiện theo từng địa phương. Diện tích vườn cây nhỏ lẻ, manh mún, khó xây dựng vùng chuyên canh cây ăn trái chất lượng cao. Năng lực đầu tư và trình độ sản xuất của nhà vườn còn nhiều hạn chế, thường xuyên chịu cảnh "trúng mùa, rớt giá”. Trong khi các doanh nghiệp xuất khẩu trái cây thì kêu thiếu nguyên liệu. Theo Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam, chỉ mới có hơn 2,5% lượng trái cây trong vùng được bán trực tiếp cho doanh nghiệp, còn lại hơn 97% bán qua trung gian...  Một tín hiệu vui cho cây thanh long khi mới đây, Hiệp hội Rau quả Việt Nam đang kiến nghị các cơ quan chức năng tiếp tục tạo thuận lợi trong việc tổ chức sản xuất rau quả tập trung như thành lập các trang trại, HTX nông nghiệp. Từ đó, tập trung áp dụng các quy trình sản xuất nông nghiệp tốt như VietGAP, GlobalGAP đáp ứng yêu cầu của các thị trường khó tính. Đồng thời, đẩy mạnh xúc tiến thương mại, quảng bá tiêu thụ rau quả Việt Nam cả trong và ngoài nước; kiến nghị xem xét miễn, giảm thuế thu nhập đối với các doanh nghiệp kinh doanh rau quả xuất khẩu ở mức 5%, thay vì 20%. Bộ NN&PTNT cũng đang tích cực mở rộng thị trường xuất khẩu trái cây, trong đó có thanh long.  Để tránh tình trạng thanh long rớt giá thê thảm, nông dân lỗ nặng như thời gian qua, 3 tỉnh có diện tích trồng thanh long lớn nhất cả nước hiện nay là Tiền Giang, Long An và Bình Thuận đang có kế hoạch liên kết để phân chia thời điểm sản xuất rải vụ suốt cả năm. Từ đó, tránh tập trung sản xuất vào một vụ chính như hiện nay, khiến sản phẩm dồn ứ, cung nhiều hơn cầu khiến giá giảm.  Các nhà nghiên cứu cũng cho rằng, các địa phương cần quy hoạch vùng chuyên canh sản xuất trái cây chủ lực của tỉnh; chỉ đạo các sở, ngành chức năng tiếp tục hỗ trợ người dân thực hiện sản xuất sạch theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP; thành lập hợp tác xã, tổ hợp tác thực hiện liên kết ngang chặt chẽ và hiệu quả; tăng cường đầu tư kết cấu hạ tầng tại các vùng sản xuất trái cây tập trung như điện, cầu, đường tạo thuận lợi trong việc sản xuất, vận chuyển và tiêu thụ nông sản hàng hóa. Trung ương cần tiếp tục hỗ trợ các địa phương thực hiện các hoạt động xúc tiến thương mại, đẩy mạnh xuất khẩu; ưu tiên thực hiện chương trình xúc tiến thương mại đối với các mặt hàng trái cây; chỉ đạo triển khai mạnh mẽ chính sách bảo hiểm trong sản xuất nông nghiệp để giúp doanh nghiệp và nông dân yên tâm trong việc đẩy mạnh sản xuất và thực hiện tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng; nghiên cứu phát triển các hình thức mua bán hiện đại như thị trường giao dịch, quyền mua, quyền bán...  Ông Trần Hữu Hiệp, Vụ trưởng Vụ Kinh tế  Ban chỉ đạo Tây Nam bộ  Hiện có khoảng 75% đến 80% sản lượng thanh long xuất khẩu sang Trung Quốc bằng đường tiểu ngạch, tuy đây là một thị trường lớn, dễ tính, nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để giảm phụ thuộc vào một thị trường cần có giải pháp đồng bộ từ quy hoạch, trồng, tổ chức lại sản xuất theo hướng nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng cường xúc tiến thương mại chủ động, mở rộng thêm các thị trường mới như Ấn Độ, Nhật, các nước ASEAN, tổ chức tốt các kênh tiêu thụ.  Để trái cây nói chung và thanh long nói riêng phát triển ổn định, điều cốt lõi nhất là các cấp quản lý và các địa phương cần nâng cao chất lượng qui hoạch trồng và thực thi, kết nối với sản xuất tinh chế, giải quyết đầu ra đang là đòi hỏi bức xúc. Đặc biệt là kết nối chặt chẽ giữa quy hoạch, phát triển sản xuất với thị trường. Ngoài việc qui hoạch, tổ chức lại sản xuất cần quan tâm khâu bảo quản, đóng gói, chế biến sau thu hoạch và xây dựng thương hiệu trái cây đặc sản của vùng, của từng địa phương, lồng ghép với việc xây dựng nông thôn mới. Quốc Trung