Báo Đất Việt
Nông dân Việt Nam trên tài nông dân nhiều nước nhưng do khâu tổ chức sản xuất, chiến lược tiêu thụ dở nên số phận mãi bấp bênh.
TS Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện Lúa Đồng bằng Sông Cửu Long nhận xét với báo Đất Việt.
PV: - Nông sản Việt những năm qua có rất nhiều "người khổng lồ", từ gạo, cà phê đến điều, cao su, hồ tiêu... với số lượng xuất khẩu hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, bi kịch của hầu hết những "người khổng lồ" này là đều đứng trên đôi chân quá yếu: phụ thuộc thị trường xuất khẩu, lợi nhuận thấp... Một chuyên gia trong ngành đã chỉ thẳng, Việt Nam nhập khẩu hầu hết, trừ đất và.... nông dân. Ông bình luận như thế nào về thực trạng này, đặc biệt đối với một đất nước luôn coi nông nghiệp là mũi nhọn trong nền kinh tế?
TS Lê Văn Bảnh: - Những nhận xét trên có phần đúng, tuy có phần hơi cường điệu. Vừa rồi Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ phối hợp với Ban Kinh tế Trung ương cùng các cán bộ ngành ngành nông nghiệp có họp và nhận xét thế này: Nhiều năm nay ngành nông nghiệp Việt Nam phát triển tốt, tương đối ổn định về mặt số lượng xuất khẩu nhưng giá trị thu về còn hạn chế, xuất thô, khâu chế biến chưa được quan tâm nhiều thành ra chuỗi giá trị gia tăng chưa cao.
 |
| Nông dân Việt giỏi nhưng đời sống lại bấp bênh |
Có một điều là trong khi nhiều ngành công nghiệp như dệt may phải nhập toàn bộ từ chỉ may đến vải, chỉ có công lao động hay sản xuất chiếc điện thoại giá 400-500 USD thì công lao động chỉ có mấy chục USD, nghĩa là Việt Nam chỉ làm gia công, thì ngành nông nghiệp đã chủ động sản xuất được sản phẩm của mình. Theo đó, Việt Nam chủ động được từ khâu sản xuất, nghiên cứu khoa học, tạo giống, đến công lao động, đất đai... nghĩa là tỉ lệ nội địa hóa, giá trị tại chỗ do ngành nông nghiệp tạo ra cao hơn so với các ngành công nghiệp khác.
Tất nhiên, nông nghiệp Việt Nam cũng nhập khẩu phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, máy móc nông nghiệp..., người nông dân còn nghèo nhưng về cơ bản là có nhiều đóng góp tốt.
PV: - Hệ quả của những "người khổng lồ chân đất sét" là sự bấp bênh của cả nền nông nghiệp cũng như số phận bấp bênh của người nông dân với điệp khúc được mùa rớt giá, trồng chặt-chặt trồng. Nhiều chuyên gia nói một cách chua chát về phận bạc của nông dân Việt Nam vì xét về năng lực, họ cải tạo vùng đất đói nghèo hoang dại Camargue thành vựa thóc trù phú chuyên cung cấp gạo sạch cho nước Pháp, sang Lào, Israel... trồng lúa. Ông chia sẻ ở mức độ nào với nhận định trên?
Có ý kiến đề xuất đẩy mạnh "xuất khẩu" nông dân Việt để người nông dân có thu nhập và làm giàu được bằng nghề nông, ông bình luận như thế nào về tính khả thi của đề xuất trên?
TS Lê Văn Bảnh: - Chưa bàn đến các nước công nghiệp phát triển, tôi đi các nước Đông Nam Á thì thấy so với nông dân Thái Lan, Indonesia, Malaysia..., nông dân Việt rõ ràng là trên tài, trình độ rất giỏi. Nhưng có mấy vấn đề cần phải bàn:
Thứ nhất, về mặt chủ quan, nông dân Việt nghèo là do diện tích đất đai quá hẹp. Trước đây, khi mới giải phóng, diện tích đất canh tác trên đầu người ở ĐBSCL từ 5-10ha, nhưng sau khi sắp xếp lại, hiện đã giảm xuống còn 0,6ha/người. Ngân hàng Thế giới (WB) tính toán, nếu tính theo chuỗi từ khâu trồng lúa đến khâu kinh doanh, xay xát, xuất khẩu thì nông dân Việt lãi khoảng 30-40%, nhân với sản lượng của 0,6ha thì lợi nhuận không đáng là bao. Trong khi đó, khâu xay xát, xuất khẩu... dù có thể chỉ lãi 5-10% nhưng với khối lượng lớn lên tới vài chục, vài trăm nghìn tấn thì lợi nhuận lên tới hàng triệu USD.
Thứ hai, Nhà nước chưa có chính sách, chiến lược về sản xuất, tiêu thụ nông sản. Phải có chính sách, chiến lược tiêu thụ nông sản thì mới biết sản xuất cái gì, tiêu thụ ra sao, từ đó mới tái cơ cấu ngành được. Hiện nay tỉnh nào cũng tái cơ cấu nhưng mỗi tỉnh tái một kiểu.
Nếu có chiến lược rồi, xác định xuất khẩu 7 triệu tấn gạo thì phải xác định trong đó bao nhiêu gạo thơm, bao nhiêu gạo chất lượng cao..., liên kết vùng trước khi tái cơ cấu, vùng ven biển nước lợ chất lượng gạo ngon sản xuất bao nhiêu, ai chủ xướng, vùng đầu nguồn năng suất cao, chất lượng vừa phải như thế nào..., đằng này cứ mạnh ai nấy làm.
Thứ ba, về tiêu thụ sản phẩm, Việt Nam đang đi ngược thế giới. Lẽ ra phải xác định khách hàng là ai, bán mặt hàng gì, xúc tiến thương mại để biết khách hàng ăn gạo, trái cây gì... rồi đặt hàng lại cho nông dân để hộ sản xuất theo yêu cầu của thị trường. Hiện nay, doanh nghiệp cứ ký được hợp đồng là thu gom, có gì mua nấy nên hiển nhiên không có giá trị cao, nếu muốn thắng thầu thì lại bỏ thầu thấp. Là doanh nghiệp nên đương nhiên phải làm sao cho có lời, tức là lại thu mua của người nông dân với giá thấp, còn người nông dân thì để được lợi cũng trồng giống chất lượng thấp. Nông nghiệp Việt Nam cứ luẩn quẩn như thế do chiến lược giữa sản xuất và tiêu thụ nông sản có vấn đề.
Về đề xuất xuất khẩu nông dân, đây là một hạ sách bởi thay vì để nông dân làm chủ thì lại để họ đi làm thuê, trở thành kẻ làm công ăn lương, cốt chỉ để giải quyết lao động. Lẽ ra phải giúp nông dân tổ chức lại sản xuất cho tốt, sau đó đưa họ vào các công ty cổ phần, hợp tác xã như Đài Loan đã làm. Đài Loan có diện tích đất nhỏ, cằn cỗi hơn Việt Nam nhưng họ xây dựng các hợp tác xã, công ty cổ phần có nông dân tham gia rất tốt.
Nhật Bản còn vào tận An Giang đặt nông dân Việt trồng lúa cho họ, mua với giá gấp 3-4 lần, đến nay diện tích lúa Nhật đã lên tới khoảng 20.000 ha, còn mình lại nuôi ý định xuất khẩu nông dân. Vì Việt Nam tổ chức sản xuất dở nên mới làm phát sinh những đề xuất này.
PV:- Nhìn ở chiều ngược lại, nhiều nhà đầu Hàn Quốc, Nhật Bản, Hà Lan... sang Việt Nam để phát triển nông nghiệp, tận dụng đất đai và nhân công giá rẻ. Điều này đã chứng minh điểm yếu cốt tử của nền nông nghiệp Việt Nam là vấn đề quy trình sản xuất nông nghiệp, từ giống tới công nghệ, thu hoạch, công nghệ sau thu hoạch và phát triển thị trường. Vậy lỗi này là do ai? Chúng ta đã nhận thấy hạn chế này từ khi nào và quá trình thay đổi đã diễn ra thế nào đến mức ngày càng bị phụ thuộc vào nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc?
TS Lê Văn Bảnh: - Tôi từng làm giám khảo nhiều hội thi nông dân, họ lên phát biểu về sản xuất mà tôi cứ ngỡ họ là kỹ sư nông nghiệp, nghĩa là họ rất giỏi. Phải có chiến lược về sản xuất và tiêu thụ, sau đó tổ chức sản xuất phối hợp giữa nông dân và doanh nghiệp.
Hiện nay doanh nghiệp Việt toàn đi hàng chợ, tức mua thu gom, thay vì phải lập các vùng nguyên liệu. Chính phủ đã ra Nghị định số 62/2013/NĐ-CP về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản, xây dựng cánh đồng lớn để lập vùng nguyên liệu. Chính vùng nguyên liệu này mới tạo ra thương hiệu, nâng cao chuỗi giá trị, nông dân phối hợp với doanh nghiệp trong quá trình xây dựng công ty cổ phần để cùng ngồi trên một con thuyền, cùng làm cùng hưởng.
Từ năm 2008-2009, ĐH Cần Thơ đã phối hợp với Viện Lúa ĐBSCL và Viện Nghiên cứu Cây ăn quả miền Nam bàn việc làm diện tích vùng liên kết 13 tỉnh ĐBSCL phát triển 3 mặt hàng chủ lực là thủy sản, lúa gạo, cây ăn quả. Các nhà quản lý nghe xong ai cũng vỗ tay khen hay nhưng đến nay dự định đó vẫn chưa được triển khai. Bộ Nông nghiệp đã họp 6-7 lần, thậm chí có người tham gia bàn thảo vấn đề này đến nay đã nghỉ hưu rồi mà kế hoạch vẫn chưa triển khai.
PV: - Tới thời điểm này, việc gia cố đôi chân của "người khổng lồ" nông sản cho vững chắc đã cần kíp đến mức nào? Là một chuyên gia nông nghiệp, ông có đề xuất gì để "người khổng lồ" nông sản Việt phát triển thật sự vững mạnh và người nông dân không còn cảnh phải chán nản rời bỏ ruộng đồng?
TS Lê Văn Bảnh: - Thực ra nông dân Việt rất dễ tính, họ chỉ cần làm ăn đủ sống, nếu có thu nhập cao thì càng tốt. Hiện trình độ của nông dân đã được nâng cao qua các chương trình khuyến nông, hướng dẫn của nhà khoa học, tuy nhiên họ lại không biết trồng cây gì , nuôi con gì, thậm chí còn bị thương lái Trung Quốc lừa.
Lẽ ra phải có chiến lược, chính sách sản xuất và tiêu thụ rõ ràng, doanh nghiệp phối hợp với nông dân làm cánh đồng lớn, đặt hàng nông dân, nâng giá trị sản phẩm chuyển từ xuất thô sang xuất tinh, chế biến thành mặt hàng tốt hơn, tạo thương hiệu cho sản phẩm. Còn nếu cứ làm theo kiểu hàng chợ thì mấy chục năm sau nông nghiệp Việt Nam vẫn không khá lên được.
| Nông sản Việt "xuất ngoại":Chôm chôm... đen thui tại siêu thị Mỹ! |
- Thành Luân
Nhận xét
Đăng nhận xét