Trần Hữu Hiệp
TTO - Chưa thấy một kết
quả khảo sát, điều tra nào được công bố về “thang đo thái độ” của người dân đối
với ngập lụt đô thị. Nhưng nếu có, chắc rằng nhiều người sẽ “kêu khổ” vì phải
“sống chung với ngập”.
Cuộc sống người dân quá khổ
vì ngập (ảnh chụp ngày 1-10 trên đường Tân Hóa, TP.HCM) - Ảnh tư liệu
|
Việt Nam là 1 trong 5 quốc
gia được dự báo bị ảnh hưởng nặng nề do biến đổi khí hậu (BĐKH), nước biển
dâng. ĐBSCL là 1 trong 3 đồng bằng trên thế giới sẽ bị ngập sâu và ảnh hưởng
nhiều nhất. TP.HCM liền kề cũng không nằm ngoài.
Theo “Kịch bản BĐKH, nước biển
dâng ở Việt Nam”, khi mực nước biển lên khoảng 12cm vào năm 2020, 17cm vào năm
2030, 30cm vào năm 2050 và 75cm vào năm 2100, thì sẽ có khoảng 40% diện tích
ĐBSCL bị ngập. TP.HCM cũng bị ngập gần bằng mức đó.
Không chỉ là “kịch bản”, tình
trạng ngập úng đô thị đã xảy ra thường xuyên hơn, thời gian kéo dài hơn, ảnh
hưởng nghiêm trọng hơn đến sản xuất, sinh hoạt, đi lại và đời sống của người
dân. Nhiều công trình xây dựng có cao trình vượt đỉnh lũ lịch sử năm 2000 đã bị
ngập.
Ngay khi mực nước đầu nguồn
sông Đồng Nai, sông Tiền, sông Hậu không cao hơn, phố vẫn ngập sâu hơn. Nhiều
nơi đã đổ tiền chống ngập, ứng phó với BĐKH, nước biển dâng, thành lập tổ chức
chuyên trách như Trung tâm điều hành chương trình chống ngập nước TP.HCM. Nhưng
nhiều nơi, phố biến thành sông. Ngập năm sau cao hơn năm trước. Đáng lo ngại là
ngay cả những người có trách nhiệm cũng “không
thể trả lời được khi nào hết ngập“.
Nguyên nhân ngập lụt có phải chỉ
do BĐKH, nước biển dâng, hay con người đã kéo mực nước lên?
Các nhà khoa học đã nhận diện,
tác nhân chủ yếu tạo ra hiện tượng “ngập tràn cục bộ” tại các đô thị là do con
người đã “cướp mất không gian của nước”. Nhiều bờ bao khép kín của các tiểu
vùng để sản xuất lúa vụ 3, “đeo bám” mục tiêu ngắn hạn tăng sản lượng lúa, cây
ăn trái, thủy sản; chạy theo “hệ số quay vòng đất cao” trong sản xuất nông nghiệp
khiến nước lũ không vào được nội đồng để mang phù sa, thiếu “dưỡng chất thiên
nhiên” đã làm cho đất đai ngày càng “suy dinh dưỡng”.
Các “túi chứa” nước vốn được
điều tiết tự nhiên hàng ngàn năm qua ở Đồng Tháp Mười, Tứ Giác Long Xuyên, rừng
đầu nguồn sông Đồng Nai … bị phá vỡ. Nhiều kênh rạch tự nhiên bị xóa sổ nhường
chỗ cho công trình xây dựng, hệ quả một con đường được nâng cao gây ngập nặng
nhiều đường xảy ra thường xuyên. Ở các thành phố lớn nhỏ, cũ mới đều trong tình
trạng quy hoạch lỗi thời, thiếu giải pháp đồng bộ, thực hiện quy hoạch không
nghiêm; mạnh ai nấy làm, thiếu liên kết vùng.
Yêu cầu “dành không gian cho
nước” để nước không giành chỗ của con người càng trở nên bức xúc hơn đối với một
đô thị lớn nhất nước như TP HCM với 12 triệu người đang sinh sống.
Có người đề xuất, cần thay đổi
“tư duy ngập nước”. Cần chuyển từ “chống ngập triệt để” sang “điều tiết nước
linh hoạt” với các tính toán khoa học và thực tế, làm sao rút ngắn được thời
gian ngập và mức ngập nông hơn, ít ảnh hưởng đến sản xuất và sinh hoạt hơn. Từ
“chống ngập bị động” sang “chủ động thích ứng” nhằm giảm thiểu tác hại. Cần
“khu biệt hóa” theo khu vực, tạo ra các vùng lõi phải triệt để chống ngập và
các vùng đệm (ngập nông) cũng như các “túi chứa nước nước” an toàn, góp
phần điều tiết nước, có thể tận dụng thành du lịch sinh thái… Do vậy, cần quy
hoạch lại thành phố thành các tiểu vùng khác nhau để ứng xử cho thích hợp
trong khi tiến hành điều tiết nước. Tất nhiên, yêu cầu lớn hơn là TP HCM cần
liên kết vùng, phối hợp liên vùng.
Chống ngập cần những giải
pháp công trình, kỹ thuật, việc kiểm soát lũ, triều cường bằng hệ thống đê, cống
đồng bộ, trạm bơm, hệ thống thoát nước... Nhưng quan trọng hơn vẫn là các giải
pháp phi công trình, là tư duy, theo cách tiếp cận vùng, không cục bộ địa
phương, tránh xung đột lợi ích, đô thị gắn với nông thôn.
Phố ngập không chỉ vì, bị, tại
BĐKH, nước biển dâng mà còn do “tư duy ngập nước”. Việc chống ngập tại các đô
thị không chỉ là chuyện quanh quẩn ở đô thị, là việc của các thành phố, mà cần
có cách tiếp cận vùng, vừa là chuyện thiết thân hàng ngày của người dân, vừa là
chuyện quốc gia đại sự và toàn cầu.
Nhận xét
Đăng nhận xét