TRẦN HỮU HIỆP
Danh xưng
“Vựa lúa quốc gia” dành cho ĐBSCL đã có từ lâu đời, nhưng đã đến lúc cần nhận
thức lại.
Mặc dù an ninh lương thực
vẫn đang là vấn đề toàn cầu, nhưng thời “tích cốc, phòng cơ” đã qua. Vựa lúa
không phải là mục tiêu ưu tiên mà phải chuyển từ trồng lúa để ăn sang trồng lúa
để bán, từ “chén cơm đầy” sang “chén cơm ngon”, thương mại hóa ngành lúa gạo,
cải thiện sinh kế, nâng cao thu nhập cư dân nông thôn.
.jpg)
Vựa lúa hay
gồng mình gánh lúa?
Thực tế là, mỗi nông dân
ĐBSCL đang phải gồng mình gánh hàng chục tấn lúa hàng hóa cần tiêu thụ mỗi vụ,
trong khi chính sách tạm trữ lúa gạo đến hẹn lại lên, năm nào cũng được bàn tới
bàn lui, để rồi những nỗ lực hỗ trợ đáng ghi nhận của Nhà nước vẫn chưa thực sự
vào được nhà người nông dân. Đã đến lúc người miền Tây không cần tự hào về mỹ
từ "vựa lúa".
Sản xuất lúa hàng hóa của
người nông dân hiện nay như “cây đòn gánh”. Một đầu gánh nặng nguyên liệu, vật
tư, phân bón, chi phí ngày càng cao; đầu kia là tiêu thụ bấp bênh, giá thấp.
Người trồng lúa vừa gánh, vừa bị lắc lư trong thế dễ ngã.
Nông dân ĐBSCL phải vượt
qua (hay vướng lại) trong “4 bước đi”: Bước lên, bước xuống, bước vào, bước ra.
Vào làm ăn và đi lên hợp tác hóa nông nghiệp theo cách làm mới hay bước ra
riêng lẻ, tụt hậu trước thách thức, cạnh tranh toàn cầu? Đó là những bức xúc
nổi lên, nếu chậm được khắc phục, thì kỳ tích lúa gạo - thành tựu to lớn trong
30 năm đổi mới sẽ chỉ là quá khứ. Thành tích đã qua không phải là một đảm bảo
chắc chắn cho thành công tới. “Vựa lúa gạo quốc gia”
đang đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới. Yêu cầu khắc nghiệt của thương
trường vượt khỏi không gian ruộng đồng, đòi hỏi họ phải chuyển đổi tư duy “làm
ra nhiều nông sản” sang tư duy “làm ra nhiều giá trị từ nông sản”.
Gánh nặng an
ninh lương thực
Thời gian qua, cơ quan tài
chính công bố giá thành sản xuất lúa theo đơn vị hành chính tỉnh để làm cơ sở
“hạch toán lãi 30%” cho người trồng lúa. Trong khi ranh giới hành chính tỉnh
không phải là “cơ sở thị trường” để tính toán. Ai cũng biết, giá thành sản phẩm
bao gồm cả khấu hao tài sản cố định, những hao mòn vô hình.
Để tạo ra giá trị
sản phẩm như lúa gạo, phải bao gồm cả hao mòn đất đai, công cụ sản xuất, sức
khỏe - sức lao động của nông dân trong môi trường sản xuất nông nghiệp hiện
tại. Chắc chắn còn nhiều chi phí đầu vào đang bị bỏ sót trong hạch toán giá
thành hạt lúa như chi phí đầu tư và vận hành hạ tầng nguồn nước, chi phí về sức
khỏe và các chi phí khác do ô nhiễm nguồn nước... nên mức lãi 30% cho người
trồng lúa cũng chỉ để “nói mà chơi”.
Quyết tâm chính trị tốt
đẹp này còn bộc lộ điểm bất hợp lý khi nó được đặt thành bài toán kinh tế. 30%
chắc chắn là mức lãi hấp dẫn trong kinh doanh, nhưng đã là kinh doanh thì có
lãi, có lỗ. Ngành trồng lúa chỉ được đảm bảo lãi khi có sự tách biệt rõ ràng
giữa 2 mục tiêu làm an ninh lương thực – phải được bù lỗ và thương mại hóa
ngành lúa gạo – cần được khuyến khích, hỗ trợ.
Do tính chất nhạy cảm của
vấn đề an ninh lương thực nên doanh nghiệp đang bị đặt vào tình thế ngày càng
khó khăn khi phải theo đuổi cả 2 mục tiêu thương mại và xã hội, mà họ lại chưa
được chuẩn bị tốt để làm tốt những mục tiêu này. Thương mại hóa ngành
sản xuất lúa gạo, đặc biệt là hiện đại hóa chuỗi giá trị hạt gạo, bao gồm
đổi mới thể chế, cải tiến công nghệ, ứng dụng ngày càng nhiều hơn các tiến bộ
khoa học kỹ thuật, hướng đến sản xuất bền vững hơn, với môi trường, chất lượng
sản phẩm và dịch vụ tốt hơn. Khả năng cạnh tranh của ngành sẽ được xây dựng
trên cơ sở hiệu quả và đổi mới, chứ không phải trên thù lao giá rẻ cho nông
dân.
“Hệ điều hành
mới” cho ngành lúa gạo
Trong điều kiện hiện nay
và chắc chắn sẽ còn lâu hơn nữa, an ninh lương thực vẫn là vấn đề mang tính
toàn cầu và VN vẫn là quốc gia đóng góp có trách nhiệm cho thế giới. Chúng ta
xác định lúa gạo là vấn đề chiến lược và đã có nhiều chính sách tốt.
Song khi mà nhiều quốc gia
dùng gạo đã có những điều chỉnh quan trọng về chính sách, thì VN cũng phải nghĩ
đến một “hệ điều hành” mới, sao cho vẫn giữ vững nguyên tắc “2 bảo đảm” - an
ninh lương thực quốc gia và nâng cao thu nhập cho người trồng lúa.
Giá lúa ở ĐBSCL nhích lên
chút ít sau khi Thủ tướng yêu cầu doanh nghiệp mua tạm trữ đang quay đầu giảm
giá. Một lần nữa “hệ điều hành” lúa gạo cần được xem xét lại với yêu cầu hoạch
định chính sách dài hạn để định hình cho những đối phó ngắn hạn thời gian qua.
Thị trường lúa gạo thế giới đã và đang cạnh tranh khốc liệt. Một cách tiếp cận
“làm như mọi khi” chắc chắn sẽ không hiện thực hóa được tiềm năng của ngành
này.
Sản xuất nhiều gạo hơn không hẳn là giải pháp cho an ninh
lương thực, giúp nông dân làm giàu mà cần cách tiếp cận đa ngành; rất cần có
sự phân biệt rõ ràng giữa đáp ứng cho mục tiêu chính trị - xã hội - công cộng
và kinh tế - thương mại - tạo lợi nhuận hợp lý và bền vững cho người trồng
lúa.
|
Việc tái cơ cấu ngành nông
nghiệp trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật
nuôi không phải đến bây giờ mới đặt ra, nhưng cần phải thấy rõ tính bức xúc của
nó trong tình hình hiện nay. “Tái cơ cấu ngành trồng lúa” bắt đầu từ đâu? Câu
trả lời chắc chắn không phải là bỏ cây lúa, chọn con cá, con tôm hay cây trồng,
vật nuôi nào khác theo suy nghĩ kiểu cũ - dựa vào “nguồn cung”, quên đi “hướng
cầu”, mà phải bắt đầu từ đổi mới tư duy làm nông nghiệp.
Tái cơ cấu ở vùng trọng
điểm lúa số 1 của cả nước cần được bắt đầu từ chính những yếu kém nội tại và
tận dụng lợi thế của vùng này trước thách thức cạnh tranh nông nghiệp ngày càng
gay gắt, ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng.
Hơn cả tái cơ cấu, phải là
cuộc lột xác thật sự. Nó phải được tiến hành bằng tư duy, chính sách dài hạn
hơn là những đối phó ngắn hạn. Nó phải là quá trình hiện đại hóa ngành sản xuất
lúa gạo và xây dựng nông thôn mới, giúp hàng chục triệu nông dân ĐBSCL vượt qua
thách thức, trở thành “doanh nhân nông nghiệp”, làm giàu được bằng nghề nông.
Khó có thể có cuộc chuyển
đổi lớn mang tính cải cách mạnh mẽ, trong khi vẫn còn đó những cản trở về chính
sách đất đai, thiếu khoa học kỹ thuật cho sản xuất hàng hóa lớn, mô hình tổ chức
sản xuất - kinh doanh lương thực… Không thể lắt nhắt một ít chính sách trợ giúp
tạm trữ, một ít chính sách hỗ trợ vốn, một vài dự án hỗ trợ khoa học kỹ thuật
có tính đối phó ngắn hạn.
Việc chuyển đổi là
cần thiết, nhưng phải trên cơ sở kết quả rà soát quy hoạch, phân công, phân vai
trong liên kết vùng, tạo giống mới cạnh tranh, mô hình tổ chức sản xuất và kinh
doanh phù hợp hơn hiện nay. Nó rất cần tư duy mới về hoạch định cơ chế, chính
sách nông nghiệp, tổ chức lại sản xuất. Cái gì Nhà nước làm, cái gì doanh
nghiệp làm và thị trường điều tiết, cần chính sách tác động vào.
Thành tựu trong phát triển nông nghiệp, nông thôn là to lớn, nhưng tồn tại, yếu kém bộc lộ đang là vật cản
Thành tựu
trong phát triển nông nghiệp, nông thôn là to lớn, nhưng tồn tại, yếu kém bộc
lộ đang là vật cản. Đã có một sức ì trong thể chế và nội tại của sản xuất
nông nghiệp cần được phá băng. Đó là do quan hệ sản xuất, cơ chế chính sách
được ca tụng một thời nhờ thành tựu của Đổi Mới đã phát huy hết tác dụng mà
chưa được thay đổi, bổ sung kịp thời.
|
Việc thực hiện phải được
tiến hành theo cả 3 trụ cột phát triển bền vững: kinh tế, xã hội và môi trường;
vừa đảm bảo mục tiêu tăng trưởng kinh tế, nhưng phải giải quyết các vấn đề xã
hội là tăng thu nhập, nâng cao đời sống nhân dân.
Cần tiếp cận linh hoạt hơn
đối với quy hoạch sử dụng đất trong việc thực hiện chủ trương giữ 3,81 triệu ha
đất trồng lúa đã được Đảng và Nhà nước khẳng định. Trong đó, phân biệt khu vực
trồng lúa trọng yếu và không trọng yếu dựa trên sự phù hợp về sinh thái nông
nghiệp, năng suất, tác động của biến đổi khí hậu. Cần tăng cường chiến lược
đa ngành, lồng ghép nhiều chương trình mục tiêu như xây dựng nông thôn mới, xóa
đói giảm nghèo, chống suy dinh dưỡng trẻ em... để cùng đảm đương nhiệm vụ an
ninh lương thực và chống suy dinh dưỡng chứ không đặt hết gánh nặng lên vai
người trồng lúa.
Nông dân ĐBSCL cần được
giải phóng bằng kiến thức của nhà kinh doanh. Họ phải được đào tạo nghề,
tập trung vào việc nâng cao giá trị sản xuất các ngành hàng chủ lực; mở rộng
các ngành nghề phi nông nghiệp. Đó là cách thức giúp nông dân không chỉ đứng
vững trên đồng ruộng, mà còn có thể làm giàu từ làng quê của mình.
Tầm nhìn dài hạn và bức
xúc trước mắt cho một ĐBSCL phát triển an toàn, trù phú và bền vững trước tác
động xấu của thiên tai và nhân tai đang đòi hỏi phải “chọn lựa ưu tiên” và phải
đảm bảo nguyên tắc “không hối tiếc”.
Một “hệ điều hành mới” cho
ngành lúa gạo Việt Nam đang rất cần.
Nhận xét
Đăng nhận xét