NỖI NHỚ … XE LÔI

Bài trên BÁO LAO ĐỘNG ngày 20-3-2012

Trần Hiệp Thủy

Xe lôi đêm ở phố biển Hà Tiên. Ảnh: hiepcantho

Đã lâu, không thấy bóng dáng chiếc xe lôi nào - hình ảnh quen thuộc, gắn bó với đời sống văn hóa, sinh hoạt của nhiều thế hệ người Miền Tây. Thấy nhơ nhớ một thứ gì, thì ra, nỗi nhớ ... xe lôi!

Là người Miền Tây, chẳng mấy ai chưa từng ngồi xe lôi một thời: đi chợ, đi chơi, về quê, kể cả chở người … đi cấp cứu đến bệnh viện. Đủ thứ lý do để ngồi xe lôi. Xe lôi từng bị coi là tác giả của tai nạn giao thông. Đã mấy năm qua nhiều nơi dẹp xe lôi, phố phường dường như cũng bớt cảnh lộn xộn, giới xe lôi giành giựt khách. Những chiếc xe lôi "Made in Hai Lúa" xưa giờ đã được thay bằng những cổ xe lôi to đùng "Made in China". Nhưng bỏ xe lôi Miền Tây năm bảy năm rồi mà số vụ tai nạn giao thông hình như vẫn không giảm, té ra “oan xe lôi”.

Không ở đâu có loại phương tiện “đặc hữu” này như xứ sở Miền Tây. Từ điển Từ ngữ Nam Bộ của Huỳnh Công Tín, NXb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009 mô tả “Xe lôi là loại xe có bộ phận chở khách, chở hàng được gắn vào sau xe đạp hoặc xe gắn máy”. Độc giả từng thích thú với đoạn tả cảnh đặc sệt chất giọng Miền Tây của ông già “Nam Bộ học” Sơn Nam có hình ảnh của chiếc xe lôi một thời “Con đường từ chợ Rạch Giá đến xóm Sóc Xoài quá gồ ghề, chiếc xe lôi nhảy tưng tưng từng chập ...". Cách đây mươi năm, Nhà báo Lê Thanh Nguyên (Báo Lao Động) có bài phóng sự hấp dẫn “Ê … xe lôi” phản ánh nét sinh hoạt phố phường mang đậm chất Miền Tây dân dã một thời. Nay không thể tìm lại hình ảnh quen thuộc đó.   

Nhiều người khen những anh Hai Lúa đồng bằng học chưa hết lớp ba mà biết sáng tạo ra máy móc, nông cụ hơn cả anh kỹ sư, tiến sĩ được học hành đàng hoàng. Nhưng trước khi sáng chế ra máy hút bùn, công cụ diệt rầy cứu lúa, thậm chí chế tạo cả máy bay “Made in Hai Lúa”, dân Miền Tây đã biết “chế tạo” ra XE LÔI. Từ một chiếc xe chỉ chở được 2 người (một người lái, một ngồi sau), dân lục tỉnh bắt nó phải chở 7 người (1 người lái và 6 người ngồi sau thùng xe). “Cấu trúc vật lý” của xe lôi máy thông thường gồm: “đầu kéo” là xe gắn máy và thùng xe có mui che, tải trọng thông thường chở 4 người ngồi sau, nhưng lúc thắt ngặt, đi lại khó khăn, nhiều bác tài chở 6-8 người vẫn khỏe re. Tiện ích của xe lôi là có thể chở khách đến tận cùng ngõ hẻm, kể cả hành lý, giá cước, lại vừa túi tiền với mọi người, nhất là dân lao động mua gánh bán bưng.

Quả thật, chiếc xe lôi vẫn luôn là hình ảnh quen thuộc của người dân đồng bằng sông Cửu Long. Hình ảnh đó đã trở thành một nét văn hóa rất độc đáo, ghi đậm dấu ấn trong lòng du khách khi ghé bước đến nơi này. Tôi vẫn có niềm tin, nếu làm một cuộc điều tra xã hội học, thì chắc chắn đa số những người miền Tây sống gắn bó với mảnh đất này hay vì một lý do gì biền biệt xa quê, thì bên cạnh những ký ức cuộc sống gắn bó với miệt vườn sông nước, ruộng đồng quê hương là hình ảnh những chiếc xe lôi thân thuộc một thời. Việc dẹp xe lôi để nhường chỗ cho những phương tiện văn minh như taxi, xe buýt là một tất yếu, nhưng xóa sổ hẳn một hình ảnh thân thương đặc trưng của một vùng đất như xe lôi, liệu có phải là một giải pháp khôn ngoan?

Mới đây, Tạp chí nổi tiếng Lonely Planet trực thuộc BBC Worldwide vừa có bài viết bình chọn ĐBSCL là một trong 10 điểm đến giá trị nhất trong năm 2012 (Top 10 best value destinations for 2012) và khuyên du khách hãy tự mình khám phá những giá trị Việt Nam bởi những trải nghiệm thú vị và bổ ích nơi đây. Cùng với sông nước miệt vườn, chợ nổi trên sông, hình ảnh chiếc xe lôi nếu được các công ty du lịch khôi phục, khai thác nhằm mục đích du lịch, chắc chắn sẽ tạo ra điểm khác biệt, tò mò khám phá của nhiều du khách đến vùng đất này.

Xe lôi "Made in China" thay cho "Made in Hai Lua"!