Để con cá tra chiến thắng trên đường đua xanh

Bài cuối: Đưa cá tra trở lại bầy đàn

Bài trên báo LAO ĐỘNG ngày 31-5-2012

Trần Hữu Hiệp

PGS.TS Nguyễn Văn Sánh, Giám đốc Viện Nghiên cứu - Phát triển ĐBSCL, ưu tư: “Con cá tra đang bị người ta chặt ra làm 3 khúc. Khúc đầu cho nhà phân phối nước ngoài đưa lên bàn ăn với giá trị ước khoảng 15 - 17 USD/kg. Khúc giữa cho các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu (XK) fille khoảng 3,2  đến 3,4 USD/kg. Người nuôi chỉ được khúc đuôi từ 1,2  đến 1,4 USD/kg. Đây là “phần ăn” lắm xương. Người nông dân trước nguy cơ chịu rủi ro mất trắng, dịch bệnh, ô nhiễm nguồn nước, môi trường”.

Nhắm đích, vượt đường đua

Đề án cá tra ĐBSCL đến năm 2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, xác định mục tiêu: “Đến năm 2015, sản lượng cá nguyên liệu đạt 1,8 triệu tấn, sản phẩm XK đạt 750 nghìn tấn, tiêu thụ nội địa 150 nghìn tấn; giá trị kim ngạch XK đạt 2,2 tỉ USD, tạo việc làm cho 23 vạn lao động”.

Đến cuối năm 2011, sản lượng cá tra đạt hơn 600.000 tấn, giá trị kim ngạch XK hơn 1,8 tỉ USD. “Đế ngư nước ngọt” đang bơi trong chặng về đích. Nhưng thực trạng phát triển thì ai cũng biết, nhất là trước yêu cầu phát triển bền vững. Giá trị của ngành sản xuất cá tra mang lại rất lớn, nhưng thử hỏi trong kim ngạch 1,8 triệu USD XK được, thì người nuôi nhận được bao nhiêu %? Vấn đề không phải là số lượng đạt được mà “chuỗi giá trị” và phân phối lợi nhuận đang có vấn đề. Con cá tra được “chặt ra làm nhiều khúc” là điều bình thường trong cơ chế thị trường, khi có sự “phân công lao động” theo “chuyên môn hóa” ở từng công đoạn. Nhưng vấn đề là liên kết các “mắt xích” lại, và quan trọng hơn là sự phân chia công bằng và làm sao cho từng khúc cá đó to hơn, ngon hơn.

Nhiều ý kiến đề xuất, nên quy định việc sản xuất, kinh doanh thủy sản là hoạt động có  điều kiện. Đề xuất giải pháp quy hoạch lại vùng nuôi và quản lý quy hoạch hiệu quả hơn sau cơn “thoi thóp” của cá tra hiện nay. Phải tổ chức lại sản xuất và tăng cường quản lý nhà nước về giống, thức ăn và chế biến, XK cá tra. Cần luật  hóa  những  quy  định  như giá sàn XK, cơ chế đàm  phán giá, mức phí XK, sử dụng quỹ phát triển XK, tăng cường hoạt động thực chất của hiệp hội ngành nghề... Chắc chắn điều đó chưa đủ sức cho con cá tra trong chặng đua mới khi một số quốc gia Đông Nam Á như Campuchia, Thái Lan, Indonesia đang nỗ lực phát triển ngành kinh tế này, sẽ đến lúc trở thành những đối thủ đáng gườm. Theo PGS.TS Sánh, muốn giải bài toán này phải liên kết vùng, thương hiệu hóa và luật hóa “luật chơi” trong “sân chơi cá tra” để các doanh nghiệp VN ứng xử và liên kết lại, đủ sức cạnh tranh với bên ngoài. Phải có lộ trình “cải tổ” ngành sản xuất cá tra theo hướng “liên kết chuỗi giá trị ngành hàng”; phát huy vai trò của hiệp hội ngành hàng này trong câu chuyện cá tra VN, tiến tới thành lập sàn giao dịch cá tra hoạt động thực chất và hiệu quả. Một dự án Phát triển sản xuất và tiêu thụ cá tra do các nhà khoa học đồng bằng xây dựng với sự hỗ trợ của Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ đang đệ trình Chính phủ và các bộ, ngành tung ương đang mở ra nhiều kỳ vọng mới.

Tín hiệu xanh trên đường bơi

Thủ tướng Chính phủ đã quyết định đưa cá da trơn chất lượng cao và các sản phẩm chế biến từ cá da trơn vào danh mục thuộc Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020. Thực ra, vấn đề này đã được đề đạt từ nhiều năm qua. Đề án liên kết vùng phát triển 3 sản phẩm chủ lực của ĐBSCL; trong đó có cá tra, lồng ghép đào tạo nghề thực chất theo nhu cầu tại chỗ do Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ phối hợp các viện, trường và địa phương đệ trình Chính phủ đã được chuẩn bị rất công phu mấy năm qua. Nhiều giải pháp thực tiễn được đề xuất để liên kết vùng bằng những tiến bộ khoa học, công nghệ và trợ giúp của cơ chế, chính sách, luật pháp, dựa trên các nguyên lý phát triển vùng kinh tế, phương pháp quản trị theo chuỗi giá trị sản phẩm chủ lực ... Tất nhiên, đường đi phía trước còn dài. Liên kết vùng đối với một sản phẩm quốc gia, đã vươn xa tầm quốc tế như cá tra là một yêu cầu bức bách, là cách thức để đưa cá tra Việt Nam trở lại bầy đàn mạnh mẽ hơn trong cuộc đua mới.