Mô hình chính quyền đô thị: Đã chín muồi (19/03/2013)

Mô hình chính quyền đô thị hiện đang tiếp tục nhận được sự quan tâm của dư luận. Tiến sĩ Võ Trí Hảo, giảng viên Trường Đại học Kinh tế TP.HCM đã chia sẻ với PV Báo Đại Đoàn Kết về vấn đề này.

Tiến sĩ Võ Trí Hảo * PV: Giữa mô hình chính quyền đô thị mà Bộ Nội vụ vừa trình Bộ Chính trị và đề án "Chính quyền đô thị” do UBND TP.HCM đề xuất có những khác biệt cơ bản nào, thưa ông ? Tiến sĩ Võ Trí Hảo: Đề án do Bộ Nội vụ trình chỉ mới đề cập việc cần phải làm rõ hơn nữa giữa chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn; giữa thành phố trực thuộc trung ương và thành phố thuộc tỉnh; giữa thị xã và thị trấn. Trong đề án này, chưa nói rõ cần phải phân biệt như thế nào và cách phân loại vẫn theo hệ quy chiếu cũ: có nghĩa luôn quy chiếu chính quyền đô thị về hoặc là tương đương tỉnh, hoặc tương đương huyện, hoặc tương đương xã. Đề án này cũng không đề cấp đến thuật ngữ "thành phố thuộc thành phố trung ương”. Trong khi đó đề án của UBND TP.HCM đã đi vào chi tiết phác thảo hình hài cụ thể; làm rõ được "khác” như thế nào. Thứ hai, đề án không chỉ dừng lại thuần túy ở việc làm rõ chính quyền thành phố trực thuộc trung ương khác với chính quyền thành phố thuộc tỉnh một cách chung chung, mà đã gắn liền với đặc thù địa lý, trình độ phát triển kinh tế, năng lực cán bộ của mỗi địa phương. Xuất phát từ các đặc thù địa phương, vai trò khác biệt của TP.HCM so với các tỉnh thành khác, theo tôi, đề án đã đưa ra mô hình pháp lý phù hợp, tốt nhất cho TP.HCM, tạo điều kiện cho TP.HCM trở thành đầu tàu kinh tế của đất nước. Cuối cùng, đề án này cũng đã thoát ly được hệ quy chiếu cũ, đề ra một cấp đơn vị hành chính lãnh thổ mới hoàn toàn – thành phố thuộc thành phố. * Như vậy, đề án "chính quyền đô thị” mà TP.HCM đề xuất, không phải là mô hình riêng cho địa phương này ? - Mục tiêu khi UBND TP.HCM là đề xuất ra mô hình tốt nhất, phù hợp nhất với đặc thù của TP.HCM, chứ không tự mình đặt ra nhiệm vụ thiết kế một mô hình áp dụng chung cho các đô thị khác trong cả nước. Các đề xuất chi tiết của đề án này – ví dụ chuỗi đô thị vệ tinh, theo tôi sẽ không phù hợp với các đô thị dưới 1 triệu dân. Tuy nhiên, tôi cho rằng điều có thể vận dụng cho toàn quốc, đó là tinh thần thoát ly tư duy rập khuôn bao cấp và tư duy tạo khuôn khổ pháp lý đủ rộng cần thiết để mỗi địa phương phát huy sức mạnh, đặc thù địa phương. * Theo như đề xuất của UBND TP.HCM thì thành phố này muốn rút gọn chỉ còn hai cấp hoàn chỉnh gồm cấp TP.HCM và 4 thành phố vệ tinh trực thuộc TP.HCM. Liệu rằng, việc tinh gọn bộ máy như vậy có ảnh hưởng đến hiệu lực quản lý nhà nước so với hiện nay không? - Nhìn vào các đô thị tiên tiến trên thế giới như Berlin, Tokyo, Washington thì điều này là hoàn toàn có thể và về mặt nguyên lý, thì giảm cấp quản lý sẽ có cơ sở để giảm chi phí quản lý, rút gọn thủ tục hành chính. Tuy nhiên, những điều tốt đẹp này có trở thành hiện thực hay không còn phù thuộc vào việc phân định thẩm quyền giữa hai cấp này ra sao. TP. Hồ Chí Minh, năng động - sáng tạo Ảnh: T.L * Có ý kiến cho rằng chưa thích hợp để áp dụng mô hình thị trưởng, với lý do: tốc độ đô thị hóa chưa tương xứng. Ông đánh giá thế nào về quan điểm này? - Nói như vậy là hạ thấp dân mình quá và thiếu căn cứ, bởi lẽ mô hình thị trưởng rất ít liên quan đến tốc độ đô thị hóa. Mô hình chính quyền đô thị xuất hiện trên thế giới từ thế kỷ 18. Chức danh "Thị trưởng” gắn liền với đô thị, nhưng "mô hình thị trưởng” – là mô hình trong đó người dân bỏ phiếu trực tiếp chọn ra người đứng đầu hành chính ở địa phương, bên cạnh việc bỏ phiếu chọn ra cơ quan đại diện ở địa phương – tồn tại không chỉ ở thành thị mà cả ở nông thôn. Theo tôi, về phía xã hội, các điều kiện để thiết lập mô hình thị trưởng ở các thành phố trực thuộc trung ương đã chín muồi, bởi các lý do sau đây: Thứ nhất, người Việt vốn tự hào về tính cần cù thông mình của mình; Thứ hai, các cử tri Việt Nam đã đủ trình độ sáng suốt lựa chọn ra các ĐBQH, Đại biểu HĐND các cấp, thì không có lý do gì họ không đủ sáng suốt chọn ra thị trưởng, là người gắn bó với thành phố. Thứ ba, so với mặt bằng chung, trình độ dân trí ở thành thị còn cao hơn một mức. Thứ tư, ở các thành phố trực thuộc Trung ương, cán bộ công chức rất nhiều. Không thể nói, dân trí ở những thành phố như vậy là thấp được. * Ông có cho rằng, sửa Hiến pháp lần này chính là cơ hội vàng để những đô thị lớn, như TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng có cơ hội tăng quyền tự quản? - Đây là cơ hội vàng cho cả dân tộc, chứ không riêng gì ba thành phố lớn. Riêng về chính quyền địa phương, nếu tư duy "Đổi mới 3.0” của TP.HCM được chấp nhận thì nó sẽ giải quyết được các vấn đề sau: Nới được "chiếc áo pháp lý” chật hẹp cho các địa phương (bao gồm Đà Nẵng, TP.HCM) bấy lâu phải bất đắc dĩ "xé rào” để cải cách; Tạo cơ sở hiến định cho các địa phương phát huy mạnh mẽ hơn nữa thế mạnh của từng địa phương; thay cho việc phải thụ động chờ trung ương thì lãnh đạo mỗi địa phương phải suy nghĩ trên từng mảnh đất của địa phương mình, giống như "người nông dân được suy nghĩ trên từng luống cày của mình”; Tạo cơ sở hiến định cho sự phát triển đa dạng, cạnh tranh lành mạnh, nhưng đồng thời đảm bảo sự bình đẳng của công dân sống ở thành thị và nông thông, sống ở thủ đô và không phải thủ đô. Mỗi địa phương đặc xây dựng mô hình đặc thù trong khuôn khổ hiến pháp, mà chẳng phải theo cơ chế xin cho. "Xin – cho” cơ chế đặc thù như hiện nay là không bình đẳng giữa địa phương "giỏi xin” và địa phương "xin kém”. THÀNH LUÂN - Báo Đại Đoàn Kết (thực hiện)